Kiedy Wodzisław stał się Wodzisławiem Śląskim?

Jak okazuje się, dzisiejsza oficjalna nazwa miasta – Wodzisław Śląski, funkcjonuje formalnie od blisko 80 lat.

Pierwsze dopiski rozróżniające, o który Wodzisław chodzi – czy o nasz górnośląski czy może o ten w województwie świętokrzyskim – pojawiły się już na przełomie XIX i XX wieku. Wiązało się to przede wszystkim z rozwojem poczty. W końcu XIX wieku nie stosowano kodu pocztowego. Adresowanie pocztówek i listów do „Loslau” (w polskiej wersji do „Wodzisławia”) zaczęło napotykać na problemy. Pierwszy z powodów chaosu był bardzo prozaiczny. Wodzisław na przełomie XIX i XX wieku liczył około 2 700 mieszkańców. Był więc na tyle małym ośrodkiem, że w głębi II Rzeszy mało kto wiedział w jakiej części Cesarstwa Niemieckiego Loslau się znajduje. Powodowało to oczywiście komplikacje. Zaczęto więc stosować różnego rodzaju dopiski na korespondencji. Początkowo pod nazwą miasta dopisywano nazwę prowincji: „Oberschlesien”. Z czasem na poczcie wykształcił się skrót: „Loslau O.S.” lub „Loslau O-S.” (OS – skrót od Oberschlesien czyli po prostu Górny Śląsk). Na pocztówkach pierwsze takie zapisy pojawiają się już w końcu XIX wieku. Sama poczta do początku XX wieku wciąż jednak stosowała stempel z napisem „Loslau”. W 1907 na karcie pocztowej przechowywanej w Muzeum pojawia się już napis „Loslau. Kr. Rybnik”.

W związku z ofensywą państw Trójprzymierza i zajęciem w czasie I wojny światowej ziem polskich pod ich administrację wszedł również Wodzisław położony w województwie świętokrzyskim. Spowodowało to dodatkowe komplikacje, szczególnie w korespondencji i dokumentach coraz częściej pisanych po polsku. Początkowo w języku polskim używano wyłącznie nazwy „Wodzisław”, choć już w czasach powstań śląskich i plebiscytu możemy spotkać dokumenty z dopiskami „Górny Śląsk”. W tym czasie stosowano czasami formę „Włodzisław”.

Po przyłączeniu Wodzisławia Śląskiego do II Rzeczpospolitej, 4 lipca 1922, szybko pojawił się problem dwóch miejscowości o tej samej nazwie. Na stemplach pocztowych pojawiała się więc nazwa „Wodzisław Śląski”. W związku z tym już w pierwszych latach po włączeniu miasta do II Rzeczpospolitej można spotkać na niektórych dokumentach nazwę „Wodzisław Śląski”. Była to zmiana wyłącznie w odniesieniu do poczty i dla pozostałych urzędów nieobowiązująca, a jednak czasami spotykana na dokumentach jak najbardziej formalnych.

W 1925 r. uległo to jednak zmianie. Jako, że Wodzisław Śląski przez cały okres międzywojenny należał do powiatu rybnickiego na stemplu pojawił się napis: „Wodzisław k. Rybnika”. Lokalny tygodnik „Echo Odry” w ten sposób skomentował zmianę: „Z dniem 20 maja b. r. Inspektorat zmienił dotychczasowe nazwy urzędów pocztowych ‘Miasteczko Śląskie’ i ‘Wodzisław Śląski’, pierwszego na ‘Miasteczko koło Tarnowskich Gór’, a drugiego na ‘Wodzisław koło Rybnika’. (…) Czy jednak zmiana ta jest dobra? Dlaczego zamiast upraszczać nazwy komplikuje się je? (…) Możeby tak znów zmienić nazwę ‘Wodzisław koło Skrzyszowa’ lub ‘Rybnik koło Wodzisławia’? Doprawdy dziwaczne. Przecież Wodzisław Śląski był dostateczny…”

„Wodzisław koło Rybnika” możemy odnaleźć np. na pocztówce z 1929 oraz na stemplu pocztowym z kwietnia 1931 r. Co ciekawe na tej samej karcie pocztowej z stemplem „Wodzisław k. Rybnika”, mamy drukowany napis: „Polski Bank Ludowy Wodzisław Śl.”. Na kartach i pocztówkach z tego okresu można znaleźć również zapisy: „Wodzisław. Górny Śląsk”. Jak widać drugi człon nazwy miasta dopiero ewoluował, ale jego początki związane są z pocztą.

Po zmienia stempla pocztowego w 1925 r. podjęto ambicjonalne działania zmierzające do likwidacji dopisków „Wodzisław k. Rybnika” czy „Wodzisław Powiat Rybnik”. Formalnie nazwa miasta zmieniła się jednak dopiero w 1937 r.

25 marca 1937 r. w Monitorze Polskim ukazało się „Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast”. Zarządzenie to dotyczyło wszystkich miast II Rzeczpospolitej. O ile w większości przypadków nie wnosiło ono żadnych zmian (np. w przypadku Rybnika), tak nazwa naszej miejscowości została uzupełniona o drugi człon – „Śląski”. Zarządzenie MSW pomimo, że miało wejść w życie z dniem ogłoszenia czyli 25 marca 1937 r. wprowadzono miesiąc później.

Po kolejnych pismach MSW i Urzędu Wojewódzkiego wynika, że faktycznie formalna zmiana nazwy miasta nastąpiła dopiero w kwietniu 1937 r. Dokładnie w miesiąc po ogłoszeniu w Monitorze Polskim „Zarządzenia o ustaleniu urzędowych nazw miast” – 26 kwietnia 1937 dotychczasowy Wodzisław stał się Wodzisławiem Śląskim.

W dokumentach Urzędu Stanu Cywilnego jako jednych z nielicznych zachowanych źródeł miejskich z okresu międzywojennego, do 25 kwietnia 1937 spotykamy nazwę „Wodzisław”, zaś od 26 kwietnia 1937 konsekwentnie stosuje się już nazwę „Wodzisław Śląski”.

Formalności dopełniła Rada Miejska 7 maja 1937 która w punkcie IX posiedzenia: „przyjęła do wiadomości pismo Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w sprawie zmiany nazwy miasta”.

W czasach II wojny światowej od 1 września do 26 marca 1945 r. powrócono do tradycyjnej niemieckiej nazwy miasta „Loslau” (bez dopisków). Poczta świadoma problemów i ponoszenia kosztów ewentualnych pomyłek stosowała ponownie wyróżnik „O-S”. Do nazwy Wodzisław Śląski wrócono w 1945 r. po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną.

W kwietniu 2017 r. przypadnie więc okrągła 80. rocznica oficjalnej dwuczłonowej nazwy miasta.

źródło: Piotr Hojka