Jak rozmawiać z dziećmi i wspierać je w czasie pandemii?

Obecna sytuacja może wyzwalać poczucie chaosu, zagrożenia, obaw, lęku o siebie, swoich najbliższych, o dalszą przyszłość. Mamy prawo do tych emocji. Nasze dzieci również. Jak przekazać informacje na temat tego, co się dzieje najmłodszym, dostosowując wiedzę do ich możliwości zrozumienia? Jak rozmawiać z nimi? Poprosiliśmy o radę wodzisławiankę Magdalenę Werner – psycholog, psychoterapeutę systemowego, która pracuje w ośrodku psychoterapii „Przystań” w Wodzisławiu Śląskim, Niepublicznej Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej oraz ZPSWR w Wodzisławiu Śląskim.

Redakcja: Co by Pani poradziła osobom, które w tym trudnym czasie nie radzą sobie z napięciem psychicznym związanym z rozprzestrzenianiem się wirusa i lękiem o bezpieczeństwo swoje i swoich bliskich?

Magdalena Werner: Obecna sytuacja jest wyjątkowa. Pomimo innych epidemii i pandemii, które świat doświadczył w przeszłości, obecny korona wirus jest dla nas wciąż czymś nowym. W ostatnich dniach nasze życie wyraźnie się zmieniło. Pierwszą rzeczą jaką trzeba zrobić, to przyjąć, że mamy właśnie do czynienia z sytuacją wyjątkową, że nie jesteśmy w stanie jej kontrolować, ale też nie jesteśmy w stanie nie czuć lęku, nie mieć wątpliwości czy nie panikować. Musimy więc przyznać, że się boimy, że nie mamy wpływu na tę sytuację i że w zasadzie nie istnieją skuteczne środki, które by te lęki wyeliminowały. Kiedy otrzymujemy informację o zagrożeniu życia, które jest czymś nieznanym, to ważny aspekt funkcjonowania człowieka jakim jest poczucie bezpieczeństwa zostaje zachwiany. Musieliśmy zrezygnować z wielu rzeczy, które do tej pory robiliśmy na co dzień i były częścią naszego życia i pozostać w domu. To wszystko może wywoływać stres i napięcie, a te z kolei emocje jak lęk czy smutek. Nie ma natomiast i to ważne jednych dobrych emocji. To nie jest tak, ze każdy z nas powinien ten stan przeżywać w określony sposób. To co możemy zrobić w tym trudnym okresie to możemy przebywając w domu zadbać o poszczególne sfery swojego życia, na które mamy realny wpływ, tj. relacje rodzinne, relaks, zdrowie fizyczne, hobby, rozrywka. Zrób listę rzeczy, które od dawna miałeś/aś ochotę zrobić. Zwróć uwagę w którą stronę kierujesz swoje myśli , czy w kierunku tego na co masz wpływ, co od ciebie zależy – towarzyszenie dziecku, wspólny czas z rodziną, czas dla siebie, czy też w kierunku zamartwiania się rosnącą liczbą zarażeń, na które wpływu nie masz.

Redakcja: Jak wytłumaczyć dziecku sytuację, w której obecnie się znajdujemy?

Magdalena Werner: Ważne, by stworzyć dziecku wspierające środowisko, aby czuło się bezpiecznie zadając pytania. Należy uważać, aby nie przestraszyć dzieci. Nie warto w rozmowie epatować statystykami zachorowań. Bardziej istotne w rozmowie z dzieckiem jest zwrócenie uwagi na jego emocje. Zauważenie tych emocji, docenienie, że dziecko chce się z nami podzielić tym co czuje, bo przecież dobrze wiemy, że to nie łatwe dzielić się z innymi swoimi uczuciami, szczególnie tymi trudnymi. A jak dziecko nie przychodzi, ale napięciem i wycofaniem pokazuje swój smutek, zdenerwowanie warto dać słowo dziecku komentując to, co widzimy, np. „Michał, mam wrażenie, że się martwisz, czy ja dobrze rozumiem? Czy tak jest?”. Czasem wystarczy dać dziecku zapewnienie- „jestem gotowa jak będziesz miał chęć porozmawiać to jestem”, to takie zostawienie dziecku „otwartych drzwi”. Często samo zapewnienie ze strony osoby dorosłej obniża poziom lęku i niepokoju u dziecka. Warto wytłumaczyć dzieciom, we wspierający sposób, że to nie jest czas ferii czy urlopu i w związku z tym rodzice będą musieli wykonywać pracę z domu, a dzieci – uczyć się zdalnie. Ważne, by nie omijać tematu korona wirusa inaczej dziecko nie będzie wiedziało jak się zachować. Można wytłumaczyć dziecku, że wirus przenosi się przez kichanie, że w przewadze chorują osoby starsze, że dzieci przechodzą to najczęściej bezobjawowo. Możemy porozmawiać o tym, ile mamy narzędzi żeby się bronić, że nosimy maseczki, zakładamy jednorazowe rękawiczki, że dlatego są pozamykane szkoły, żeby wirus się nie rozprzestrzeniał. Można skorzystać z materiałów online (powstały karty pracy na temat korona wirusa dla najmłodszych, a także bajki terapeutyczne na temat obecnej pandemii). Kiedy dziecko zapyta jak długo to potrwa powiedzmy że nie wiemy, bo taka jest prawda. Możemy natomiast zwrócić uwagę w rozmowie ze swoim dzieckiem na plusy tej trudnej sytuacji, że jesteśmy razem w domu, że możemy robić to, co planowaliśmy, a nie było na to czasu, że możemy pogadać. Wskazywanie, że z obecnej sytuacji wynikają też dobre strony pomaga, myślę, nie tylko dzieciom, ale także osobom dorosłym.

Redakcja: My dorośli reagujemy strachem na to, co nas spotyka obecnie. Czy dzieci również odczuwają tak silne emocje jak my?

Magdalena Werner: Ten wyjątkowy czas kiedyś minie, a emocje mogą zostać na dłużej. Taki czas jak teraz może budzić nie tylko lęk, ale też złość czy smutek. Zmienia się rytm codziennego życia, pracy zawodowej, kontaktów społecznych. Wszyscy nagle musimy wyjść z naszych codziennych, bezpiecznych stref komfortu. Negatywne emocje z tym związane są jak najbardziej naturalne. Jeżeli czujesz, że negatywnych emocji jest w tobie tak dużo, że trudno ci na co dzień funkcjonować - skorzystaj z pomocy specjalisty: psychologa, psychiatry, psychoterapeuty. Terapeuci dostosowują się do aktualnych warunków pracy i pracują online oferując specjalistyczną pomoc i wsparcie. Można skorzystać z konsultacji wspierających rodziców, by móc wyciszyć swoje emocje i wyposażyć się w narzędzia do wspierania swoich dzieci. W swojej praktyce zawodowej obserwuję, że taki rodzaj kontaktu w obecnej sytuacji w jakiej się znajdujemy jest bardzo pomocny. Wracając natomiast do pani pytania, to moim zdaniem dzieci przeżywają nie tyle sam fakt istnienia korona wirusa, bo ten jest dla nich abstrakcyjny, one reagują na panikę rodziców. Dlatego zalecana jest tzw. postawa drużynowa, czyli nastawienie, że sobie poradzimy, że to normalne, że się boisz. Pamiętajmy, by nie obśmiewać dziecięcych lęków ani mówić, że to nic poważnego, że to minie i że nic się nie stanie. Zamiast tego warto mówić, że trzeba mieć nadzieję, że masz prawo się bać, czy czuć niepokój. Dzieci nie zawsze i nie wszystkie mówią o lęku wprost i nie wszystkie dzieci mówią wprost o tym, że się boją, natomiast wszystkie dzieci komunikują dorosłym odczuwany lęk, niepokój, napięcie poprzez zmianę w zachowaniu. Kiedy zauważymy, że nasze dziecko staje się rozdrażnione, płaczliwe, marudne, bardzo szybko się złości, zanim założymy że dziecko jest niegrzeczne albo rozpieszczone zastanówmy się, czy taka zmiana w zachowaniu nie jest objawem. Wtedy łatwiej będzie nam rodzicom uruchomić takie myślenie – co tym zachowaniem moje dziecko chce mi powiedzieć? Co chce mi pokazać?, zakomunikować? Warto być uważnym na te zmiany w zachowaniu swoich dzieci i zastanowić się czego one w tym momencie potrzebują, czy samotnego pobytu na „karnym jeżyku”, a może bardziej przytulenia i potowarzyszenia, w trudnych emocjach które wyrażają. Pamiętajmy również o tym, że dziecko obserwuje nasze reakcje i stara się je naśladować. To wzorzec rodzica ma ogromny wpływ na przyszłość dziecka. Poobserwujmy również siebie, jak my radzimy sobie w obecnej sytuacji, w jaki sposób wyrażamy swój niepokój, rozdrażnienie, lęk. Kiedy my rodzice odczuwamy silnie jakieś emocje, to jesteśmy głęboko przekonani, że nasze dzieci w takiej samej sytuacji będą odczuwać te emocje podobnie, a tak być nie musi. Możemy się spodziewać różnych emocji u swojego dziecka. Niektóre dzieci mogą czuć podekscytowanie, że dzieje się coś zupełnie nowego, że jest zupełnie nowa szkoła. Nie wszystkie będą to odbierały jako stan bardzo trudny. One na razie mogą być w takiej gotowości, by przyjrzeć się jaki ten świat jest. Ważne, by mieć gotowość na uważanie na swoje dziecko i sprawdzanie, co w tej sytuacji ono przeżywa.

Redakcja: W jaki sposób pomóc dziecku, jak zbudować poczucie bezpieczeństwa, kiedy sami się boimy. Czy dzieci powinny oglądać informacje TV, gdzie niestety rzeczywistość pokazuje nam bardzo przykre rezultaty koronawirusa?

Magdalena Werner: Żeby zaopiekować się lękiem dziecka, trzeba najpierw zaopiekować się swoim lękiem. Bardzo ważne, by dorosły pomyślał jaki zalew informacji spada na dziecko, ze strony mediów, czyli tego świata zewnętrznego, a jaki w najbliższym otoczeniu domowym ze strony domowników. Jakich słów używa rodzic rozmawiając z dzieckiem o aktualnej sytuacji epidemii, jak ocenia na głos przy dziecku poziom zaradności i skuteczności polskiego rządu, polskiej służby zdrowia. Ważne by rodzic zastanowił się nad tym, co mówi przy dziecku. Niekoniecznie do dziecka ale przy dziecku telefonując do przyjaciela, czy kogoś z rodziny. Warto zostawić rozmowy o aktualnych wydarzeniach na czas kiedy dziecko ogląda bajkę, a my jesteśmy w innym pokoju, absolutnie zamknięci, albo na czas gdy dzieci idą spać. Wtedy można stworzyć sobie warunki do obniżania napięcia poprzez rozmowę z drugim dorosłym o aktualnych wydarzeniach, o tym co nas frustruje, czego się boimy, co nas martwi. Dobrym rozwiązaniem będzie ograniczenie liczby informacji z zewnątrz w postaci włączonego telewizora. Niestety hasła płynące z odbiorników telewizyjnych tj. „świat nie wie co robić, pandemia, zmarło tyle i tyle osób”, to wszystko są przeciążenia dla naszych dzieci. Pamiętajmy, że dziecko nie ma zbyt wielu mechanizmów obronnych, narzędzi psychicznych do poradzenia sobie z ilością trudnych informacji i napięciem dorosłych. Różnicą jest w powiedzeniu do dziecka „ja też się martwię”, a mówieniu „ja też jestem przerażona”. Dzieci słyszą słowa bardzo dosłownie, stąd warto je filtrować.

Redakcja: Jak zorganizować dziecku czas, kiedy nie uczęszcza do szkoły, a co najgorsze rodzic musi w tym czasie pójść do pracy?

Magdalena Werner: To ważne pytanie. Nam dorosłym trudno gospodarować wolnym czasem, tym bardziej dzieci wymagają wsparcia w zaplanowaniu ich czasu wolnego. Dobrym pomysłem będzie ustalenie wspólnie z dziećmi planu dnia - określenia w nim, kiedy jest czas na wspólną zabawę, a kiedy na pracę i naukę. Istotnym będzie, by w planie tym ująć obowiązki domowe. Stwórz sobie i swojej rodzinie nowe rytuały, które możecie celebrować w tych wyjątkowych okolicznościach. Rytuały są równie ważnym elementem życia rodziny. Zacieśniają więzi, ale także dają dzieciom poczucie bezpieczeństwa i są okazją do pracy nad relacjami. Można wymyśleć swoje domowe rytuały, które będą stałym elementem każdego dnia – wspólne posiłki, czytanie, gimnastyka. Pamiętajmy, że ważniejsze od edukacji jest zdrowie psychiczne naszych dzieci, o które należy zadbać. Nie znaczy to, żeby nie wymagać od dzieci realizacji obowiązku szkolnego zdalnie, ile wyznaczać czas na naukę, i czas na odpoczynek, by temat szkoły nie towarzyszył każdej przestrzeni rodzica z dzieckiem. Stworzenie wspólnych zasad, planu dnia, zachowanie pewnych ram pozwoli dzieciom poczuć się bezpiecznie i mieć poczucie stałości, w tym jakże nieprzewidywalnym i dynamicznie zmieniającym się okresie. Natomiast nie zapominajcie drodzy rodzice w tym trudnym czasie również o sobie. To naturalne, że rodzice mogą czuć się przeciążeni obecną sytuacją, dużą ilością czasu spędzanego razem ze współmałżonkiem i dziećmi. Dlatego ważne jest, żeby zadbać też o siebie i swoje potrzeby. Warto, aby w planie dnia znaleźć czas tylko dla siebie np. na poczytanie książki, wyciszenie, medytację, czy modlitwę. Pomocny może być samotny spacer lub inna aktywność fizyczna, która pomoże nam zrelaksować się i oderwie nas od aktualnych zmartwień.